نوشتن آنالیز بها (Price Analysis) قلب تپنده دفتر فنی هر شرکت پیمانکاری است. چه برای پیشنهاد قیمت در مناقصات و چه برای تصویب قیمت آیتمهای ستارهدار (فاکتوری)، شما نیاز دارید که قیمت خود را با منطق ریاضی و فنی اثبات کنید. یک آنالیز بهای ضعیف دو نتیجه دارد: یا برنده نمیشوید، یا بدتر از آن، برنده میشوید ولی در حین اجرا ورشکست میشوید!
در این مقاله، فرمول جادویی نوشتن یک آنالیز بهای دقیق و قابل دفاع را بررسی میکنیم.
۱. آنالیز بها دقیقاً چیست؟ (فراتر از یک جدول ساده)
آنالیز بها یعنی شکستن قیمت یک واحد کار (مثلاً یک متر مکعب بتنریزی) به اجزای سازنده آن. این اجزا به ۴ رکن اصلی تقسیم میشوند:
- نیروی انسانی: (کارگر، بنا، مباشر و...)
- ماشینآلات و ابزار: (بیل مکانیکی، دریل، بالابر و...)
- مصالح: (سیمان، شن، آجر، چسب و...)
- حمل و نقل: (هزینه جابجایی مصالح تا پای کار)
۲. فرمولهای کاربردی و ساختار استاندارد (جدول ۵)
در سیستم فنی و اجرایی کشور (سازمان برنامه و بودجه)، آنالیز بها معمولاً در فرمت جدول شماره ۵ ارائه میشود. فرمول کلی برای هر ردیف به شکل زیر است:
برای اینکه آنالیز شما دقیق باشد، باید مراحل زیر را طی کنید:
الف) محاسبه هزینه نیروی انسانی
حقوق نیروی انسانی فقط حقوق پایه نیست! باید موارد زیر را لحاظ کنید:
- حقوق مبنا (طبق اداره کار یا عرف منطقه)
- بیمه و مالیات
- عیدی و سنوات
- هزینه غذا، اسکان و ایاب و ذهاب
مثال: اگر هزینه یک اکیپ (۱ بنا + ۲ کارگر) ساعتی ۵۰۰ هزار تومان باشد و این اکیپ در ساعت ۲ مترمربع دیوار بچیند:
ب) محاسبه هزینه ماشینآلات (استهلاک یا اجاره)
اگر ماشینآلات ملکی است، باید هزینه "استهلاک + سوخت + تعمیرات" را محاسبه کنید. اگر استیجاری است، نرخ اجاره ساعتی را ملاک قرار دهید.
فرمول ضریب کارایی: ماشینآلات همیشه ۱۰۰٪ کار نمیکنند. معمولاً ضریب ۰.۸ یا ۰.۷۵ برای زمانهای بیکاری یا خرابی لحاظ میشود.
ج) محاسبه مصالح با در نظر گرفتن "پرت"
یکی از بزرگترین اشتباهات، نادیده گرفتن پرت (Waste) مصالح است.
مثلاً برای سرامیک، معمولاً ۳٪ تا ۵٪ پرت در نظر گرفته میشود.
۳. چگونه آنالیز بهای خود را "قابل دفاع" کنیم؟
بسیاری از آنالیزها توسط مشاور یا کارفرما رد میشوند چون "مستند" نیستند. برای اینکه آنالیز شما رد نشود، این ۳ کار را انجام دهید:
- پیوست کردن استعلام قیمت (Proforma): هرگز قیمت مصالح را ذهنی ننویسید. حتماً پیشفاکتور از حداقل ۳ فروشنده معتبر بگیرید و به آنالیز پیوست کنید. این مدرک، راه فراری برای کارفرما باقی نمیگذارد.
- واقعبینی در راندمان (The Reality Check): اگر در کتابها نوشته شده یک کارگر روزی ۱۰ متر موزاییک میکند، شما شرایط پروژه خود را ببینید. آیا کار در ارتفاع است؟ آیا هوا خیلی گرم است؟ این عوامل راندمان را کم میکنند. در بخش توضیحات آنالیز بنویسید: «کاهش راندمان به دلیل صعوبت کار در ارتفاع ۵ متری».
- آنالیز ضریب بالاسری (Overhead Analysis): سود و هزینههای دفتر مرکزی شما در "ضریب بالاسری" نهفته است. اگر آنالیز بها را "خالص" (Net Cost) میدهید، حتماً در انتهای جدول قید کنید که: «این قیمت بدون احتساب ضریب بالاسری و پلوس پیمان است» یا ضریب بالاسری (معمولاً ۱.۳۰ یا ۱.۴۳) را در قیمت نهایی ضرب کنید.
۴. چکلیست نهایی قبل از ارسال آنالیز
قبل از اینکه دکمه ارسال را بزنید یا پاکت مناقصه را ببندید، این سوالات را از خود بپرسید:
- آیا نرخهای دستمزد مربوط به سال جاری است؟
- آیا هزینه حمل مصالح تا پای کار دیده شده است؟ (بارگیری و باراندازی فراموش نشود)
- آیا مالیات بر ارزش افزوده (VAT) را جدا کردهاید؟ (در آنالیز بها معمولاً قیمتها بدون ارزش افزوده محاسبه میشوند و در نهایت به کل صورتوضعیت اضافه میشود).
- آیا سود پیمانکاری (معمولاً ۱۰ تا ۱۵ درصد) در ضریب نهایی دیده شده است؟
سخن پایانی
نوشتن آنالیز بها ترکیبی از مهندسی و بازارخوانی است. مهندسانی موفق هستند که علاوه بر تسلط به اکسل و فهرست بها، از قیمتهای روز بازار آهن، سیمان و دستمزد کارگر فصلی خبر داشته باشند.
یک پیشنهاد حرفهای: همیشه یک بانک اطلاعاتی (Database) از آنالیزهای قبلی خود در اکسل داشته باشید و با هر پروژه جدید، آن را بهروزرسانی کنید. این گنجینه، سرعت و دقت شما را در مناقصات بعدی تضمین میکند.